Là một phần thiết yếu trong quá trình tăng trưởng của bé, sự phát triển ngôn ngữ luôn là mối bận tâm của nhiều ông bố bà mẹ. Bảng hướng dẫn sau sẽ giúp bạn biết bé sẽ nói được những gì, vào những thời điểm nào.
Bé giao tiếp như thế nào
Ngay cả trước khi biết nói, bé đã khá giỏi trong việc truyền đạt nhu cầu của mình, cho dù là khóc để báo rằng mình đang đói, khúc khích khi vui, quay mặt đi để tránh thức ăn mình không thích hoặc chỉ vào món đồ chơi mình muốn có. Những âm thanh và cử chỉ ban đầu này chính là hình thức sơ khai của việc giao tiếp, giúp đặt nền tảng cho khả năng giao tiếp bằng ngôn ngữ phong phú hơn về sau này.
Giống như người lớn đang học một ngôn ngữ mới, bé hiểu nhiều hơn nói. Các chuyên gia nghiên cứu về quá trình phát triển của trẻ em cũng đã phân loại những gì bé có thể hiểu (được gọi là “ngôn ngữ tiếp thu”) và những gì bé có thể nói (được gọi là “ngôn ngữ biểu cảm”). Để biết bé nói gì thì không khó; bạn chỉ cần lắng nghe bé. Nhưng làm thế nào để biết bé hiểu gì? Nên quan sát phản ứng của bé đối với điều bạn nói một cách chăm chú.
Khi nào bé biết được tên mình?
Nhiều bé bắt đầu nhận ra âm thanh của tên mình trong khoảng từ 4 đến 8 tháng tuổi. Bạn có thể biết khả năng này xảy ra vào lúc nào bằng cách nhẹ nhàng gọi tên bé và thấy liệu bé có quay sang bạn hay không. Nhưng nên chắc rằng bé thực sự phản ứng với tên gọi, không phải chỉ với âm điệu hoặc giọng nói của bạn.
Khi nào bé nói được những từ đầu tiên?
Không lâu sau sinh nhật một tuổi, bé thường bắt đầu nói những từ đầu tiên. Nhưng cho đến khoảng tháng tuổi 20, nhiều bé học được xấp xỉ 9 từ mới mỗi ngày — hơn 250 từ mỗi tháng! Và khi lên 2, bé thường đạt đến mốc phát triển tiếp theo: bắt đầu kết hợp từ thành “câu” có hai từ, như “sữa hết” (có nghĩa là “Con đã uống hết sữa rồi” hoặc “Con đã làm rơi ly sữa khỏi ghế của con rồi.”).
Thật khó để xác định độ tuổi cụ thể cho mỗi giai đoạn trong việc học hỏi về ngôn ngữ ở mỗi bé. Tuy nhiên, hầu hết các bé đều đạt đến từng mốc cơ bản của quá trình phát triển ngôn ngữ trong khoảng vài tháng. Nếu có thắc mắc hoặc quan tâm đến sự phát triển ngôn ngữ của bé, bạn nên thảo luận với bác sĩ.
Trình tự phát triển ngôn ngữ nói:
9 tháng
Bé có quay đầu khi nghe bạn dịu dàng gọi tên hay không?
12 tháng
Bé có bập bẹ những âm thanh như “ma-ma”, “da-da”, “ba-ba” hay không?
Bé có nói được ít nhất một từ hay không?
18 tháng
Bé có nói được vài từ đơn hay không?
2 tuổi
Bé có biết tên của các thành viên trong nhà, tên đồ vật và những bộ phận cơ thể hay không?
Bé có chỉ vào một đồ vật hoặc hình ảnh khi nghe tên gọi của nó hay không?
Bé có lặp lại từ khi nghe người khác trò chuyện hay không?
Bé có nói “câu” hai từ hay không?
Bé có làm theo những hướng dẫn đơn giản hay không?
Giúp trẻ phát triển ngôn ngữ nói
1. Bắt đầu sớm
Từ khi bé chào đời, bạn có thể nói chuyện, ca hát và
đọc sách cho bé nghe, để giúp bé bắt đầu quá trình học hỏi. Bạn nên thử nói chuyện hoặc hát trong lúc bé bú, tắm, ngay cả khi được bạn thay tã. Những hành động này sẽ rất có ích cho bé và thú vị cho cả hai.
2. Trò chuyện với con như với người lớn
Ngay cả khi bé vẫn còn đang bập bẹ, cả hai vẫn có thể có “trò chuyện”. Nên xem những âm thanh a ư của bé là lời nói và thực sự trả lời như thể bạn hiểu những gì bé vừa nói (thậm chí nếu như không). Sau đó, bạn để bé bập bẹ “trả lời” nhiều hơn. Có thể điều này giống như một trò chơi ngớ ngẩn nhưng bạn đang dạy con cách trò chuyện và nghe-nói luân phiên.
3. Chơi trò gọi tên
Bạn có thể giúp bé học từ mới bằng cách gọi tên các đồ vật mà bé yêu thích trong khi cả hai đang sử dụng chúng: chẳng hạn “Đây là quả bóng” hoặc “Ừmm... ngũ cốc nè con.” Một khi bé nhận diện được từ, bạn cũng có thể kiểm tra xem bé hiểu như thế nào, bằng cách hỏi “Quả bóng ở đâu?” và để bé trả lời bằng cách chỉ vào quả bóng. Hoặc khi bé lớn hơn một chút và đã biết nói từ đó, bạn có thể hỏi, “Cái gì đây?” và để bé trả lời “Bóng!”
4. Củng cố và mở rộng
Khi bé nói những câu một hoặc hai từ, bạn nên trả lời bé bằng một câu đầy đủ bao gồm cả ý nghĩa mà bé muốn đề cập. Ví dụ, nếu bé nói, “Không vịt,” bạn có thể trả lời là “Con không muốn con vịt à?” (hoặc trong một ngữ cảnh khác, là “Con không tìm thấy con vịt à?”). Bằng cách này, bạn có thể xác nhận rằng mình hiểu điều bé muốn nói, đồng thời giúp bé làm quen với cấu trúc của câu hoàn chỉnh.
Điều cần nhớ là hầu hết những phát triển ngôn ngữ sẽ xuất hiện tự nhiên từ các loại hoạt động mà bạn và bé cùng làm hàng ngày.
Tận dụng những cơ hội này để nói chuyện, hát và chơi đùa với bé. Điều đó sẽ giúp bé hỏi học và làm hai bên gắn bó hơn. Nhưng quan trọng nhất là cả hai đã tìm thấy nhiều niềm vui thích từ những việc này.